آداب و رسوم ماندگار مردم سامان در آستانه عید نوروز

پخت سمنو، آش رشته، کوفته پزون، پخت برجنک و گندمک، عید اموات، بردن عیدی به نوعروسان (عید عرفا)، شنبه گردش، از مهمترین آداب و رسوم دیرینه و ماندگار مردم شهرستان سامان است.

به گزارش خبرنگار سامانِ بـرتـر، عید سعید نوروز قدمتی سه هزار ساله دارد و قدیمی‌ترین آئین ملی در جهان به شمار می‌رود؛ در برخی از متون کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متون، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده است.

ابداع نوروز در شاهنامه، بدین صورت روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست.

با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان منور شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند. برخی از روایت‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد. بر طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در ایران به 538 سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کوروش به بابل بازمی‌گردد.

حدود چهار روز مانده به فرا رسیدن نوروز، کم‌کم بوی بهار و عید در کوچه و بازار و خانه و کاشانه می‌پیچید و جنب‌وجوش عجیبی سراسر جان مردم را فرا گرفته است.

مردم سامان یک ماه پیش از آغاز سال نو، آستین همت را بالا زده و به غبارروبی خانه و کاشانه مشغول می شوند و غبار حاصل از گذشت سالی و سیاهی زمستان را از چهره ارسی‌ها، طاقچه‌ها، خورشیدی‌ها و از روی در و دیوار تمامی قسمت‌های خانه، مطبخ‌خانه، مهتابی‌ها، اطاق‌های سه‌دری و پنج‌دری، اطاق‌های زاویه، پستوها، راهروها و خلاصه همه‌جا، پاکسازی می کنند.

همچنین قبل از آغاز سال نو، پدر و مادرها به فکر تهیه رخت عید بچه‌ها و بچه‌ها نیز از شوق لباس‌های تازه و گرفتن عیدی بی‌قرار. بازار نیز رنگ دیگری به خود می‌ گیرد و سر و صدای بسیار از سراسر بازار به گوش می‌رسد.

مردم شهرستان سامان هر ساله قبل از آغاز سال نو شمسی آداب و رسوم خاص و ماندگاری را به جهت ورود به آغاز سال نو در این خطه از استان چهارمحال و بختیاری انجام می دهند.

سمنـو پزون:

مردم سامان به خصوص روستانشینان این خطه، قبل از آغاز سال نو اقدام به پخت نذری سمنو می کنند.

هنوز مادربزرگانی نیز هستند که در شهر های بزرگ استان چهارمحال و بختیاری از جمله شهرکرد، فرخ شهر و… دیگ های بزرگ سمنو را بار می گذارند و با کمک اعضای فامیل و همسایگان این سنت دیرینه چهارمحالی ها را انجام می دهند.

برای تهیه سمنو زنان و مردان خانواده دور هم جمع می شوند و براساس تعداد نفرات و نذری که دارند مقداری گندم را جدا و پاک می کنند سپس گندم ها را در داخل چند سینی پهن کرده و خیس می کنند، بعد از 3 روز گندم ها را جدا کرده وسبز می کنند.

بعد از پنج تا هشت روز دانه های گندم جوانه زده رادر هاونگ مسی می کوبند تا نرم شودو شیره بیندازد، سپس گندم ها رادر داخل دیگ مسی می ریزند زیرا  که اعتقاد دارند طرف مسی باعث جا افتادن سمنو و خیر و برکت می شود.

ساعت هشت تا نه شب همه خانم هایی فامیل و همسایگان که دوست دارند در این مراسم شرکت کنند، دور دیگ نذری گرد می‌آیند. پس از آنکه دیگ گرم شد صاحب خانه که نذردار اصلی و همچنین پزنده سمنو است. همزن را با دو دست می‌گیرد و چند دور با آن سمنو را به هم می‌زند. پس از او خانم های دیگر یکایک همین کار را انجام می دهند. وقتی که سمنو جوش آمد خانم هایی که نذر ریختن پسته یا بادام در دیگ سمنو را دارند، نذری خود را مشت مشت در آن می‌ریزند.

پختن سمنو تا نزدیک سحر به درازا می‌کشد. پس از آن همزن را کنار می‌گذارند و سمنو را «دم» می‌کنند. پس از شستشوی همزن و گرفتن وضو به نماز می‌ایستند و پیش از آنکه سمنو سرخ شود و نماز صبح بخوانند دو رکعت نماز حاجت می‌گذارند. پس از پایان نماز حاجت نشسته می‌مانند و دستها را گشاده و در برابر صورت خود نگاه می‌دارند و آرزوی خویش را به‌ وسیله حضرت فاطمه زهرا (س) از خداوند خواستار می‌شوند و شرط می‌کنند که اگر نیازشان برآورده شود سال دیگر در سمنو پزان دیگری دو یا چند برابر آرد یا پسته یا بادام خواهیم آورد و یا خود سمنوی نذری را خواهیم پخت.

پس از اینکه نماز و دعا به پایان رسید چند ساعتی استراحت می کنند و سپس دور دیگ گرد می‌آیند و زن نذر دار اصلی، درب آن را بر می‌دارد و به سمنوی پخته نگاه می‌کند. سر دیگ سمنو این مادربزرگ ها همیشه دعایشان کسب آبرومندی و سلامتی برای مردم است.

توزیع سمنو از صبح آغاز می شود.

پخت برجنک و گندمک قبل از نوروز:

درست کردن برنجک و گندمک در شهرستان سامان روز های قبل از عید انجام می شود و تمام خانم ها به خصوص روستانشینان حاشیه زاینده رود اعتقاد بر آن دارند که پخت برنجک و گندمک را در منزل خود انجام دهند و برنجک محلی را تهیه کرده و از میهمانان خود در عید نوروز پذیرایی می کنند.

شایان ذکر است علاوه بر پخت برجنک و گندمک، بادام و گردو را بو داده و بادام تلخ را شیرین می کنند و به برنجک ها اضافه می کنند و این شیرین نمودن بادام تلخ، یکی از قدیمی ترین آداب و رسوم  مردم شهرستان سامان است.

پخت کوفته شب عید:

پخت کوفته شب عید نوروز، رسم جالب مردم دیار سامان است که حکایت از آن دارد که از این غذا به عنوان برداشتی از لذیذترین و خوشمزه ترین غذا برای شب عید عنوان می کنند.

همچنین در شهرستان سامان رسم بر این است که در شب عید (شب عید عرفا) خانواده داماد این غذا را  برای نوعروسان خود به همراه کادوی شب عید، منزل خانواده عروس می برند و شب عید را در آنجا سپری می کنند.

مواد کوفته شامل نخود، لپه، برنج لنجان، آرد نخود چی، سبزی خشک و معطر محلی، کشمش و پیاز، آلوچه و … است که در واقع آب کوفته شامل برنج ، شیره و سرکه را در بر دارد.

طرز پخت کوفته بدین شرح است که ابتدا گوشت گوساله یا گاو را در هاون می کوبند تا گوشت از حالت سفتی و لقمه ای به صورت نرم دربیاید. سپس آنرا با آرد نخودچی و نخود لپه پخته و نرم شده و ادویه جات مخلوط می کنند و مشت و مال و ورزش می دهند تا کامل باهم مخلوط شود سپس گوشت را به صورت گرد در می آورند به اندازه مشت یک نفر (به اندازه یک چونه نان) و داخل آن آلوچه خشک، مغز گردو و کشمش به عنوان طعم دهنده های کوفته قرار می دهند. البته باید گوشت های گرد شده به طوری باشد که موقع طبخ از هم نپاشد.

مقداری آب را جوشانده و برنج را درون آب می ریزند تا مقداری بجوشد و به حدی که برنج لعاب بیاندازد در همین هنگام گوشت های گرد شده را درون آب و برنج می اندازند در این موقع شعله اجاق گاز را کمی کرده تا کوفته ها را از هم نپاشاند به مدت طولانی در این وضعیت قرار می دهیم.

در هنگام پختن کوفته سرکه و شیره انگور را به مقدار لازم به آن اضافه می کنند و به مدت 4 – 5 ساعت روی شعله اجاق گاز می گذارند تا آش کوفته شب عید آماده شود.

هفت سین و خوان نوروزی

 عدد هفت از دیر زمان در نزد ایرانیان (و در بیشتر ادیان) عدد مقدسی بوده است. سابقه و پیشینه سفره هفت سین بسیار کهن است و به دوره ساسانیان باز می گردد. برخی کارشناسان، مبنای هفت‌سین را چیدن هفت سینی یا هفت قاب بر خوان نوروزی می‌دانند که به آن هفت سینی می‌گفتند و بعدها با حذف (ی) به صورت هفت‌سین در آمد.

چیزهای روی سفره عبارت بود از آب و سبزه (نماد روشنایی و افزونی)، آتشدان (‌نماد پایداری نور و گرما که بعد‌ها به شمع و چراغ مبدل شد)، شیر (نماد نوزایی و رستاخیز و تولد دوباره)، تخم مرغ (نماد نژاد و نطفه)، آیینه (نماد شفافیت و صفا)، سنجد (نماد دلدادگی و زایش و باروری)، سیب (نماد راز وارگی عشق)، انار (نماد تقدس)، سکه‌های تازه ضرب (نماد برکت و دارندگی)، ماهی (نماد برج سپری شده‌ی اسفند)، نارنج (نماد گوی زمین)، گل بید مشک که گل ویژه‌ی اسفند ماه است و گلاب که بازمانده‌ی رسم آبریزان یا آبپاشان است، نان پخته‌شده از هفت حبوب، خرما، پنیر، شکر، بَرسَم (شاخه‌هایی از درخت مقدس انار، بید، زیتون، انجیر در دسته‌های سه، هفت یا دوازده‌تایی) و کتاب مقدس.

تحویل سال نو:

مردم اندیار سامان به هنگام تحویل سال، همه اعضای خانواده جامه‌های تازه خود را پوشیده و دور سفره هفت‌سین گرد می آیند. پدربزرگ و مادربزرگ در بالای سفره و پس از آن‌ها پدر و مادر و فرزندان در کنار سفره می‌ نشینند.

شنبه گردش:

«شنبه گردش» یکی از آداب و روسم مردم سامان است که این نوع رسم در آغاز عید سعید نوروز انجام می شود؛ به نحوی که در این شهرستان اولین شنبه سال را با عنوان «شنبه گردش» نام نهاند.

در این رسم ماندگار اکثر مردم از منزل خود خارج شده و در طبیعت بهاری از باغ ها و صحراها به گردش می روند و این روز را در این فضاها سپری می کنند.

به اصطلاحی دیگر اکثر نوعروسان و تازه دامادها به طبعیت مراجعه می کنند و به نوعی دامادها همسران خود را مهمان می کنند و در این روز انواع اش از جمله آش رشته، آش کشک و… پخته می شود.

در حقیقت رسم «شنبه گردش» بهانه‌ ایست به جهت استفاده از آب و هوای بهاری و تنفس در دامان امن طبیعت خدادایست.

انتهای پیام/

تحریریه خبـر : علی آزوغ ، تاریخ انتشارمارس 18, 2017.